Piramida żywienia

Żywienie w cukrzycy – stare zasady – nowe zalecenia

Ogólne zasady diety w cukrzycy

Wszyscy pacjenci z cukrzycą, niezależnie od wieku, rodzaju cukrzycy, czy też stosowanego leczenia powinni być edukowani w zakresie zasad prawidłowego żywienia.

Ogólne zasady diety w cukrzycy są proste i oparte na założeniach prawidłowo zbilansowanej diety (proporcja węglowodanów, białek i tłuszczy) dla osób zdrowych.

Wspólne założenia diety dla osób z cukrzycą i osób zdrowych to:

• różnorodność/urozmaicenie diety,
• regularność spożywania posiłków,
• kontrolowanie wielkości porcji,
• ograniczanie żywności zawierającej duże ilości cukrów prostych i soli,
• optymalne nawodnienie i ograniczenie/unikanie alkoholu

Diabetykom dodatkowo zaleca się kontrolowanie ilości węglowodanów w poszczególnych posiłkach i w ciągu całego dnia.

Nie ma idealnej diety dla wszystkich chorych na cukrzycę. W każdym przypadku kaloryczność diety, ilość białka, tłuszczu, węglowodanów i pozostałych składników powinna być wyliczona indywidualnie, uwzględniając wiek, płeć, wzrost, masę ciała pacjenta, rodzaj i stopień zaawansowania cukrzycy, stosowane leczenie oraz współistniejące powikłania i schorzenia towarzyszące.

Standaryzacja diety i przekazywanie jednakowych zaleceń wszystkim pacjentom jest błędem.

Każdy chory powinien otrzymać indywidualne zalecenia dietetyczne i własny plan diety. Niektórzy muszą restrykcyjnie przestrzegać kaloryczności diety, inni powinni ograniczyć tłuszcze nasycone, cholesterol i sól, a jeszcze inni spożywać większe ilości błonnika pokarmowego.

Jeśli chory jest pod opieką dietetyka, to planowanie i kontrola diety nie powinny być problemem. Trudne może być tylko zmotywowanie pacjenta do jej przestrzegania. Personalizacja diety ma pomóc w opracowaniu założeń diety, możliwych do zrealizowania metodą „małych kroków”. Zakładanie zbyt ambitnego celu jest często dla osoby chorej zbyt trudne i z góry skazane na niepowodzenie.

Nowa Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej

W 2016 roku Instytutu Żywości i Żywienia (IŻŻ) znowelizował rekomendacje dotyczące zasad żywienia publikując nową piramidę zdrowego żywienia i aktywności fizycznej (www.izz.waw.pl/pl/).

Zmiany zaproponowane przez specjalistów dotyczą zwiększenia udziału warzyw i owoców w diecie. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi warzywa i owoce powinny stanowić co najmniej połowę spożywanej żywności, przy czym trzy czwarte (tej połowy) powinny stanowić warzywa, a jedną czwartą owoce. Takie proporcje możemy z pewnością rekomendować osobom z cukrzycą.

Owoce nie są zabronione w diecie diabetyka. Co prawda owoce zawierają cukry proste, ale zawierają też błonnik pokarmowy, witaminy, składniki mineralne i inne związki roślinne, o bardzo korzystnym wpływie na zdrowie. Im bardziej intensywna barwa owoców, tym więcej zawartych w nich związków o prozdrowotnych właściwościach. Najlepiej zatem spożywać kolorowe owoce na surowo, jeśli to możliwe ze skórką, bez dodatku cukru, w małej porcji i optymalnie jako dodatek/deser do posiłku. Pora dnia nie ma znaczenia.

Za jedną porcję owocu uważa się np.: małe jabłko, średnią brzoskwinię, pół dużej gruszki, 1 bardzo mały banan, 1 małą pomarańczę, szklankę pokrojonego melona, 4 morele, 2 łyżki suszonych owoców (np. żurawina, rodzynki).

Pozostałe zasady zdrowej diety, opracowane przez ekspertów z IŻŻ, to między innymi:

• ograniczenie spożycia mięsa (szczególnie czerwonego) i przetworów do 0,5 kg tygodniowo;
• częstsze spożywanie alternatywnych źródeł biała (jaja, strączkowe, ryby);
• ograniczenie dosalania i dodatku cukru;
• stosowanie ziół i przypraw;
• spożywanie co najmniej 1,5 l wody oraz unikanie alkoholu.

Węglowodany w diecie diabetyka

Celem leczenia cukrzycy jest utrzymanie stężenia glukozy we krwi jak najbliższych wartościom optymalnym. Warto podkreślić, że w prawidłowej kontroli cukrzycy zwraca się uwagę na utrzymanie optymalnego stężenia glukozy nie tylko na czczo, ale również glukozę poposiłkową i stężenie hemoglobiny glikowanej. Skuteczne leczenie cukrzycy powinno opierać się na wyjaśnieniu pacjentom w jako sposób żywność i zawarte w niej składniki wpływają na zmiany stężenia glukozy.

Nie ma idealnych proporcji makroskładników. Dietetyk może zalecać diety o różnych proporcjach białek, tłuszczy i węglowodanów, dostosowanych do indywidualnych potrzeb i preferencji pacjenta. „Złotym standardem” w leczeniu dietetycznym cukrzycy pozostaje nadal dieta z ograniczeniem węglowodanów, jednak ich udział w codziennym jadłospisie powinien być ustalony indywidualnie, uwzględniając fakt, że ten sam produkt u różnych osób w różnym stopniu wpływa na stężenie glukozy we krwi.

Głównym źródłem węglowodanów w diecie są produkty zbożowe. Zaleca się, aby przynajmniej połowę stanowiły produkty pełnoziarniste. Dobry wybór to pełnoziarniste pieczywo i makarony, kasze (gryczana, jaglana, owsiana, jęczmienna), brązowy ryż, czy też płatki owsiane lub żytnie.

Talerz diabetyka

Jak powinien wyglądać prawidłowo zestawiony posiłek na talerzu?

• ½ - połowę talerza obiadowego powinny stanowić warzywa,
• ¼ - jedną czwartą węglowodanowy dodatek (kasza, ryż, makaron, ziemniaki, skrobiowe warzywa)
• ¼ - kolejną jedną czwartą produkt dostarczający białka (mięso, jaja, drób, strączkowe).

Posiłek dopełnia produkt mleczny, owoc i napój, najlepiej woda.

Optymalny model kontroli żywienia jest zależny od rodzaju cukrzycy, stosowanego leczenia i możliwości pacjenta:

• chorzy ze stałym schematem leczenia insuliną powinni przestrzegać stałych pór spożywania posiłków i kontrolować wielkość porcji;
• pacjenci z cukrzycą typu 2 oraz osoby mniej wykształcone i osoby starsze, powinny otrzymać proste zalecenia dotyczące kontroli wielkości porcji i wyboru odpowiednich produktów.

Warto pamiętać, że osoby chore na cukrzycę są w grupie podwyższonego ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, stąd obok zaleceń dotyczących kontroli glikemii dieta musi uwzględniać zalecenia kardiologiczne. W diecie kardioprotekcyjnej rekomenduje się ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych, kwasów tłuszczowych typu trans, soli, cukru oraz cholesterolu.

Diabetycy z nadwagą i otyłością powinny stosować diety o obniżonej wartości kalorycznej, prowadzące do redukcji masy ciała. Wśród tego rodzaju diet stosowanych na całym świecie, które mogą być także polecane chorym z cukrzycą wymienia się dietę z niskim indeksem glikemicznym, dietę DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension), dietę Porfolio oraz diety wegańskie i wegetariańskie oraz dietę śródziemnomorską.

W praktyce

Najtrudniejsze dla pacjentów są te terapie, które wymagają ich własnego zaangażowania.

Zasady diety w leczeniu cukrzycy są proste, ale nie jest to dieta na miesiąc czy rok. Powinna być to trwała zmiana stylu życia. Korekty dotychczasowych zaleceń dietetycznych należy dokonać zawsze wtedy, gdy zmienia się sposób leczenia lub gdy u pacjenta pojawią się powikłania. W pozostałych przypadkach osoby z cukrzycą typu 2 powinny stosować prawidłowo zbilansowaną dietę i zwiększać aktywność fizyczną.